اکثر مردم اصول خوب بهداشت دهان و دندان را از سن خیلی کم، می آموزند. دندان ها به دلایل زیادی عضو مهمی به شمار می روند که همواره باید مراقب سلامت آن ها باشیم. یکی از اساسی ترین کارهایی که بدن انجام می دهد هضم مواد غذایی است و این کار بدون داشتن دندان های سالم، حتما با مشکل جدی مواجه خواهد شد. همچنین برای داشتن لبخند زیبا، ظاهر دندان بسیار مهم است.
دندان ها در معرض مشکلات بالقوه ای هستند که خوشبختانه این مشکلات با رعایت نکاتی قابل پیشگیری و درمان هستند. برای جلوگیری از این مشکلات، باید تهدیدات بالقوه را بشناسیم در در مور چگونگی اجتناب از آن ها هشیار باشیم.

بوی بد نفس

هالیتوزیس که به عنوان نفس بد شناخته می شود، مشکلی است که در آن فرد، نفسی با بوی ناخوشایند دارد. مشکلات تنفسی این چنینی ممکن است ناشی از ذرات معلق مواد خوراکی دردهان، خشکی دهان، ضعف دندان، عفونت دهان و یا بیماری باشد. در برخی از افراد مسواک زدن کفایت می کند. مسواک باعث پاک شدن دهان از باکتری های می شود. هنگامی که بیماری دندانی و یا عفونت در میان باشد، باید حتما به دندان پزشک مراجعه کرد. علاوه بر همه ی این ها به خاطر داشته باشید که مسواک ها باید هر سه ماه یک بار جایگزین شوند. و روزی دوبار مسواک فراموش نشود. تنفس بد بویی که به دلیل خشکی دهان اتفاق می افتد را نیز می توان با جویدن آدامس یا آشامیدن آب در فواصل منظم بر طرف کرد.

بیمای لثه

لثه بافت داخلی دهان است که به نگهداشتن دندان ها کمک می کند. هنگامی که لثه به دلیل سموم تولید شده توسط پلاک، آلوده می شود، بیماری پریودنتال نامیده می شود که معمولا به عنوان بیماری لثه از آن یاد می شود.
دو نوع اساسی بیماری لثه وجود دارد: گنگی ویت و پریودنتیت. بین این دو، گنگی ویت، یک شکل ملایم و قابل برگشت است. هنگامی که فرد مبتلا به گنگی ویت می شود، تورم و قرمزی لثه و گاه خونریزی اتفاق می افتد. پریودنتیت زمانی رخ می دهد که گنگی ویت، بدون درمان باقی بماند. در واقع پریودنتیت یک مرحله پیشرفته بیماری لثه است که در آن پلاک بیشتر از خط دندان است. هنگامی که فرد دچار این بیماری می شود، باکتری ها می توانند منجر به زخم بیشتر و تخریب لثه و استخوان زیر آن شوند. در نتیجه منجر به ریزش دندان و یا از دست رفتن دندان خواهد شد.
در مورد بیماری های لثه، پیشگیری مهم تر از درمان است. تکنیک های مناسب برای تمیز کردن و پاک کردن پلاک و باکتری بسیار مهم هستند. بعد از غذا باید دندان ها را بشویید و حداقل یک بار در روز باید نخ دندان استفاده کنید که بقایای پلاک از بین دندان ها خارج شود. افراد مبتلا به بیماری های خاص مانند دیابت باید با پزشک خود در مورد سلامتی و خطر بیماری لثه، صحبت کنند. درمان بیماری های لثه از روش های غیر جراح تا درمان هایی که نیاز به عمل جراحی دارند، متفاوت است. روش های جراحی شامل جراحی پیوند لثه و کاهش جیوه پرتونت است. درمان های غیر جراحی شامل پوسته پوسته شدن و ریشه سازی و گرفتن آنتی بیوتیک برای درمان هر گونه عفونت است.

حساسیت دندان

اعصاب حساس دندان ها با لایه ای به نام دنتین، پوشیده شده است. دنتین ممکن است با عواملی مثل بیماری لثه، عقب رفتگی لثه، کهولت سن، مسواک زدن نادرست و یا استفاده از سفید کننده های دندان، مورد آسیب قرار گیرد. در این صورت ممکن است فرد هنگام استفاده از غذاهای شیرین، گرم، سرد و یا اسیدی، دچار درد یا تحریک شود. حتی تنفس در هوای بسیار سرد نیز گاهی برای بیمار، دردناک است. این شرایطی است که حساسیت دندان نامیده می شود. دردی که فرد حس می کند به علت بسیاری از کانال های میکروسکوپی در دنتین است که منجر به رسیدن آن به بخش داخلی دندان به نام پالپ می شود. پالپ دندان، از عصب و عروق خونی تشکیل شده است. هنگامی که دنتین آسیب می بیند، اعصاب به هنگام خوردن غذاهای خاص، تحریک می شود.
خوشبختانه حساسیت دندان های با مراقبت های خوب دهان، قابل پیشگیری است. با مسواک زدن نرم، کاهش مصرف مواد غذایی اسیدی و شیرین، می توانید از حساسیت دندان جلوگیری کنید. استفاده از شستشوی فلوراید و یا خمیر دندان حاوی فلوراید نیز نباید فراموش شود. درمان های پزشکی نیز شامل لاک های فلوراید روی سطح ریشه برای پر کردن پوشش ریشه و یا استفاده از رزین های پلاستیکی یا سیلرهای دنتین، است.

زردی دندان

تغییر رنگ دندان و یا رزد شدن آن به دلایل متعددی از جمله فلوراید اضافی، پلاک، سیگار، کهولت سن، داروها و خوردن انواع مواد غذایی، اتفاق می افتد. جلوگیری از زرد شدن دندان همیشه امکان پذیر نیست خصوصا اگر مرتبط با ژنتیک باشد. در سایر موارد با عدم استفاده از غذاهای خاص اسیدی یا موادی که تانن بالا دارند و ممکن است باعث تغییر رنگ دندان شوند، می توان از زردی دندان جلوگیری کرد. ترک سیگار نیز از موارد جدی است که به این امر کمک می کند. در بیشتر موارد فرد باید برای سفید کردن دندان به پزشک مراجعه کند، درمان هایی از قبیل روکش یا باندینگ استفاده می شود.

پوسیدگی دندان

وقتی پلاک روی دندان ها شکل می گیرد، اسید تولید می کند. این اسید چسبنده است به دندان می چسبد و مینای دندان را از بین می برد. اگر پوسیدگی دندان درمان نشود، می تواند منجر به ایجاد حفره روی دندان شود. پوسیدگی دندان بیشتر به دلیل عدم رعایت بهداشت دهان و دندان اتفاق می افتد. در مواردی نیز مانند دیابت، مصرف مواد غذایی محرک، خشکی دهان و یا سیگار کشیدن رخ می دهد. کمبود فلوراید نیز باعث پوسیدگی دندان می شود.
پوسیدگی دندان قابل پیگشری است. مسواک زدن روزی دوبار با خمیر دندان فلوراید دار، یکی از راه های آن است. در مواردی که پوسیدگی دندان سطحی باشد قابل درمان خانگی است اما در مواردی که منجر به حفره شده باشد، باید پزشک حفره را پر کند.

فرسایش دندان

مینای دندان سخت ترین ماده در بدن است، با این حال اسید باکتری ها و مواد غذایی و نوشیدنی های خاص ممکن است باعث از بین رفتن مینای دندان می شود. از بین رفتن مینا، فرسایش دندان نامیده می شود. علاوه بر باکتری ها و غذاهای اسیدی و نوشیدنی هایی مثل سودا، فرسایش دندان به دلیل مشکلات گوارشی مانند استفراغ که اسید معده وارد دهان می شود، نیز اتفاق می افتد. بزاق اسید را خنثی می کند، از این خشکی دهان نیز یکی از عوامل فرسایش دندان است.
پس از خوردن مواد اسیدی به سرعت دندان های خود را مسواک بزنید. بزاق دهان نیز با جویدن آدامس، قابل ترشح است. هنگام خریدن آدامس در نظر داشته باشید که آدامس بدون قند حاوی زسیلیتول تهیه کنید.

زخم های دهان

انواع زخم های دهان که روی لثه ها، زبان، گونه های داحای لب و یا در انتهای دهان ظاهر می شود، بسیار دردناک هستند و گاهی ممکن است جدی تر شده و منجر به سرطان دهان شوند. این زخم ها در اثر تغییرات هورمونی، استرس، تضعیف سیستم ایمنی بدن، شرایط سلامتی خاص یا کمبود ویتامین ها، آهان یا B12 ایجاد می شوند. این نوع زخم ها در زنان شایع تر از مردان است. ویروس هرپس سیمپلکس باعث ایجاد زخم های سرد می شود. این زخم ها ناشی از استرس، قرارگرفتن در معرض آفتاب، تغییرات هورمونی، تب یا بیماری است.
درمان این زخم ها بستگی به شدت آن دارد ولی با استفاده از آب سرد و نمک، یا آب و جوش شیرین می توان شدت آن را کاهش داد.

درمان حساسیت دندان به چه روش هایی امکان پذیر است؟

اگر دندانتان نسبت به سرما و گرما حساس است و هر بار که یک فنجان چای داغ یا بستنی سرد میخورید اذیت میشوید، حتما از شنیدن این خبر خوشحال میشوید: چند راهکار برای درمان حساسیت دندان وجود دارد.

دهان و دندان علاوه بر زیبایی لبخند و تکلم کارهای مهم دیگری نیز برای ما انجام میدهند. دندانها و بزاق غذاهایی را که میخوریم، تجزیه میکنند تا گوارش آن برای معده و روده آسانتر باشد. دندانها از ساختار صورت پشتیبانی میکنند. دهان و گلو حاوی سلولهای ایمنی هستند که به محافظت از بدن در مقابل پاتوژنها کمک میکنند. مراقبت مناسب از دهان و دندان بخش ضروری یک برنامه حفظ سلامتی است. در اینجا با برخی از وضعیتها و بیماریهای شایع دهان و دندان آشنا میشوید:

آبسه دندان
آبسه دندان زمانی ایجاد میشود که عفونتی در پالپ دندان اتفاق افتاده و وارد ریشه دندان در مجاورت استخوان فک میشود و این ناحیه را متورم و چرکین میکند. علائم آبسه دندان عبارت است از درد، تب، قرمزی لثه، بوی بد نفس و تورم. آبسه دندان در صورتی که درمان نشود میتواند به عفونت جدی استخوان فک و بافتهای دیگر منجر شود. درمان آبسه دندان بستگی به گستردگی عفونت دارد. برخی از آبسه ها را ممکن است با تخلیه چرک یا آنتی بیوتیک درمان کرد. در مواردی که پوسیدگی یا ترک دندان باعث رخنمون پالپ (بخش مرکزی دندان که حاوی عصبها و رگهای خونی است) شده باشد، درمان ریشه (عصب کشی) برای درمان آبسه ممکن است لازم باشد.

کرم خوردگی و پوسیدگی دندان
کرم خوردگی و پوسیدگی در بخشی از دندان که لایه مینا در آن از بین رفته است ایجاد میشود. پوسیدگی دندان زمانی اتفاق می افتد که اسید، لایه مینا را از بین میبرد.
باکتریها معمولا به صورت پلاک در سطح دندان تجمع میکنند. محصول جانبی حاصل از تغذیه آنها از قندهای موجود در دهان، اسید است که باعث حل شدن و از بین رفتن مینا میشود. بهداشت مناسب دهان که عبارت است از مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و تمیز کردن حرفه ای دندان، مانع از پوسیدگی دندان میشود. درمان پوسیدگی بستگی به عمق و گستردگی آن دارد. پوسیدگی کوچک یا سطحی در دندان را میتوان با پر کردن دندان حل کرد اما در مورد پوسیدگیهای بزرگتر یا عمیقتر ممکن است دریل کاری زیاد برای خارج کردن پوسیدگی و سپس استفاده از روکش (تاج) بر روی بخش باقی مانده دندان لازم باشد. پوسیدگی دندان اگر به پالپ رسیده باشد احتمالا درمان عصب کشی را به دنبال خواهد داشت.

تاج یا روکش
تاج (کراون) یا روکش به بخش کلاهکی گفته میشود که بر روی دندان آسیب دیده گذاشته میشود تا ظاهر آن بهبود یافته یا دندان محکمتر شود. تاج را میتوان بر روی دندانی که پر شدگی خیلی زیادی دارد یا دچار ترک شده است، استفاده کرد. همچنین برای پشتیبانی از بریج دندان از تاج استفاده میشود. گاهی اوقات تاج برای پنهان کردن شکل بد دندان یا بد رنگی دندان به کار گرفته میشود. تاج در انواع رنگها و مواد از جمله پورسلین (سرامیک)، پورسلین و فلز، آلیاژ فلزی و غیره وجود دارد.

حفره خشک
پس از کشیدن دندان، ممکن است لخته خونی که در حالت طبیعی حفره خالی را پر میکند تشکیل نشود که به این وضعیت حفره خشک (dry socket) گفته میشود. حفره خشک باعث میشود عصبهای زیر حفره رخنمون پیدا کنند که حاصل آن بسیار دردناک خواهد بود. دندانپزشک با تمیز کردن زخم و پانسمان ویژه ای در حفره دندان، این وضعیت را درمان میکند. داروهای ضد التهاب بدون نسخه مانند ایبوپروفن نیز ممکن است برای درمان درد و کاهش تورم استفاده شوند.

بیماری لثه یا ژینژیویت
بیماری لثه ( ژینژیویت) به التهاب لثه گفته میشود. به واسطه تجمع باکتریهای موجود در پلاک دندان و نفوذ آنها به لثه این وضعیت اتفاق می افتد. بیماری لثه ممکن است درد داشته باشد و بیمار خونریزی، تورم و قرمزی لثه را تجربه کند. از علائم دیگر التهاب لثه میتوان به بوی بد نفس و پسروی لثه اشاره کرد. التهاب شدید لثه که به استخوانها و رباطهای تکیه گاه دندان نفوذ کرده باشد، پریودنتیت (periodontitis ) خوانده میشود و میتواند به از دست دادن دندان منجر شود. عدم بهداشت مناسب دهان و دندان خطر ژینژیویت را افزایش میدهد. سیگار کشیدن، دیابت، بارداری، فاکتورهای ژنتیکی و برخی داروها نیز خطر بیماری لثه را افزایش میدهند. بیماری لثه در صورتی که در مراحل اولیه درمان شود قابل بازگشت خواهد بود. با مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و مراجعات منظم به دندانپزشک به پیشگیری از بیماری لثه کمک کنید.

خشکی دهان (Xerostomia)
بزاق، دندانها و بافتهای دیگر دهان را لغزنده میکند و در مقابل عفونت و بیماری لثه از ما محافظت مینماید. خشکی دهان از کاهش تولید بزاق ناشی می شود. این وضعیت به واسطه برخی بیماریها یا مصرف داروها ممکن است پیش بیاید. دیابت، سندرم شوگرن و ایدز از جمله وضعیتهایی هستند که با خشکی دهان همراه می باشند. خشکی دهان بلع و صحبت کردن را سخت میکند. همچنین موجب گلو درد یا گررفتگی صدا میشود. خشکی دهان خطر پوسیدگی دندان را افزایش میدهد. جویدن آدامس بدون شکر میتواند به بهبود جریان بزاق کمک کند. پزشک ممکن است بزاق مصنوعی تجویز کند تا خشکی دهان بر طرف شود.

اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)
اختلالات مفصل گیجگاهی فکی به وضعیتی گفته میشود که بر مفصل فک و عضلات مربوط به آن تاثیر میگذارد. مشکلات ساختاری یا آرتروز ممکن است اختلالات مفصل گیجگاهی فکی را به دنبال داشته باشد. این وضعیت همچنین ممکن است نشانه وضعیت دیگری مانند سندرم خستگی مزمن، فیبرومیالژیا یا استرس باشد. علائم اختلالات مفصل گیجگاهی فکی میتواند شامل درد، صدای تلک یا پاپ در مفصل فک، قفل شدن فک یا تغییر در وضعیت جفت شدن دندانها باشد. داروهای ضد التهاب بدون نسخه میتوانند به کاهش درد و تورم کمک کنند. ممکن است ورزشهای فک، درمان ارتودنسی یا استفاده از محافظ دهان برای درمان اختلالات مفصل گیجگاهی فکی توصیه شود. بسیاری از مشکلات مربوط به این وضعیت الگوی سیکلی دارند و علائم آنها بدون درمان ممکن است برطرف شود.

بوی بد دهان یا هالیتوز
بوی بد دهان (Halitosis) دلایل زیادی ممکن است داشته باشد. رژیم غذایی یکی از دلایل احتمالی بوی بد دهان است. سیر و پیاز منجر به متصاعد شدن بوی بد از دهان میشوند. عدم رعایت بهداشت دهان و دندان نیز باعث میشود باکتریها در دهان جمع شوند و بیماری لثه و بوی بد در دهان ایجاد کنند. گاهی بوی بد نفس حاصل وضعیت دیگری مانند خشکی دهان، دیابت، عفونت ریه یا موارد دیگر است. بهداشت مناسب دهان به حفظ سلامت لثه و جلوگیری از بوی بد دهان کمک میکنند. همچنین از مسواک زبان نیز میتوانید استفاده کنید تا سطح زبانتان نیز تمیز شود.

حساسیت دندان
حساسیت دندان (Tooth Sensitivity) زمانی اتفاق می افتد که عصبهای دندان در حین خوردن مواد اسیدی، شیرین، سرد و یا گرم تحریک میشوند. دندانها از لایه محافظی به نام مینا تشکیل شده اند. در زیر خط لثه مواد محافظی به نام سمنتوم وجود دارد. لایه زیر مینا و سمنتوم عاج یا دنتین نام دارد که از پالپ و ریشه دندان محافظت میکند. در عاج مجموعه ای از لوله های کوچک (توبولها) قرار دارند. فرسایش و خوردگی مینا و سمنتوم باعث میشود موادی که میخوریم، در تماس با توبولها قرار بگیرند و در نتیجه عصبهای دندان تحریک شده و درد ایجاد میشود. پوسیدگی دندان، بیماری لثه، ترک دندان و فرسایش مینا همگی میتوانند منجر به حساسیت دندان شوند.

]

دندان عقل
دندان عقل آخرین دندانی است که در اوایل بزرگسالی بیرون میزند و به آن دندان مولر سوم نیز گفته میشود. برخی افراد در صورتی که دندان عقلشان هیچ مشکلی ایجاد نکند، میتوانند آن را حفظ کنند. در برخی شرایط نیز دندان عقل باعث بهم ریختگی دندانهای دیگر، ایجاد درد و یا پوسیدگی شده و یا ممکن است منجر به بیماری لثه یا مشکلات دیگر شود. در این موارد دندان عقل را باید کشید.

سرطان دهان
سرطان دهان به سرطانی گفته میشود که در داخل یا اطراف دهان از جمله لب، داخل گونه، زبان، سقف دهان، کف دهان، سینوسها و گلو ایجاد میشود. سرطان دهان ممکن است به صورت یک زخم یا برجستگی در دهان دیده شود که با گذر زمان از بین نمیرود. لکه های سفید یا قرمز رنگ در بافتهای نرم دهان ممکن است اولین علائم سرطان باشند. در دهه 50 تا 60 زندگی احتمال ابتلا به سرطان دهان بیشتر میشود. از فاکتورهای خطر سرطان دهان میتوان به الکل، تنباکو، ویروس پاپیلومای انسانی و جنسیت مذکر اشاره کرد. مواجهه زیاد لبها با نور خورشید نیز خطر سرطان را افزایش میدهد. مصرف مقدار زیادی میوه و سبزیجات خطر سرطان دهان را کاهش میدهد. شناسایی و درمان سرطان دهان در مراحل اولیه شانس موفقیت درمان را افزایش میدهد.
درمان ریشه (root canal)
درمان ریشه یا عصب کشی عملی است که در آن پالپ دندان و عصبهای داخل آن تخلیه میشوند. سپس مجرا تمیز و ضد عفونی شده و پر میشود. درمان ریشه در صورتی که پوسیدگی دندان یا عفونت به پالپ رسیده باشد لازم میشود. همچنین در صورت وارد آمدن آسیب به دندان به واسطه ضربه یا کارهای دندانپزشکی مکرر ممکن است پالپ آسیب دیده و عصب کشی لازم شود. با درمان ریشه درد از بین رفته و بقیه دندان نجات پیدا میکند.

ایمپلنت دندان 
ایمپلنت دندان وسیله ای است که به عنوان جایگزین دندان از دست رفته طراحی شده است. جایگذاری ایمپلنت دندان چندین مرحله دارد. ابتدا پایه (پست) ایمپلنت توسط جراح در فک جایگذاری میشود. سپس طی همان مرحله جراحی و یا ماهها بعد تاج مصنوعی دندان به آن متصل میشود. اگر چند دندان از دست رفته باشند میتوان از ایمپلنت به عنوان پایه ای برای دندان مصنوعی یا بریج استفاده کرد.

دندان درد
دندان درد در صورت بروز پوسیدگی دندان بسیار متداول است اما موارد دیگری نیز میتواند موجب درد دندان شود. درد دندان گاهی اوقات از ناحیه دیگری مانند سینوسها نشات میگیرد به این معنی که آسیب در جایگاه دیگری می باشد اما درد آن در دهان احساس میشود. دندانپزشک ابزارهای زیادی برای روشن کردن علت دندان درد دارد.

فرسایش و ساییدگی دندان
در صورتی که لایه سخت مینا دچار آسیب دیدگی شود فرسایش و ساییدگی دندان اتفاق افتاده است. فرسایش دندان زمانی رخ میدهد که اسید موجود در برخی غذاها و نوشیدنیها به مینای دندان آسیب زده و آن را حل میکنند. متداولترین منابع اسیدی در رژیم غذایی میوه ها، نوشابه ها و آب میوه ها هستند. از مصرف نوشیدنیهای شیرین پرهیز کنید تا از مینای دندان خود محافظت نمایید. میوه ها و آب میوه های طبیعی بخشی از رژیم سالم و طبیعی هستند. مادامی که مسواک و نخ دندان را مرتبا استفاده کنید و مقدار کافی جریان بزاق داشته باشید که اسید دهان را خنثی کند، مصرف میوه و آب میوه آسیبی به دندانها وارد نمیکند.

دکتر کیخا - دندان پزشکی هاجر