ارتودنسی چیست؟

ارتودنسی شاخه ای از دندانپزشکی است که به اصلاح وضعیت دندانها و فک میپردازد. دندانهای کج و نامرتب که به درستی بر روی هم جفت نمیشوند مشکلات زیادی میتوانند ایجاد کنند از جمله این که به درستی تمیز نمیشوند و در نتیجه احتمال از دست دادن دندان به دلیل پوسیدگی و بیماریهای پریودنتال افزایش می یابد. همچنین نامرتب بودن دندانها باعث میشود عضلاتی که در فرایند جویدن فعال هستند، تحت استرس زیادی قرار گرفته و در نتیجه سردرد، سندرم اختلالات مفصل گیجگاهی فکی و درد شانه، گردن و کمر ایجاد شود. دندانهایی که صاف و مرتب نیستند لبخند را نیز نازیبا میکنند.

فواید درمان ارتودنسی عبارت است از سلامت دهان، زیبایی لبخند و صورت و افزایش طول عمر دندانها و لثه ها.

پزشکی که در این زمینه تخصص دارد ارتودنتیست خوانده میشود. ارتودنتیست پس از فارغ التحصیل شدن از دانشکده دندانپزشکی، دو یا چند سال آموزش ویژه در زمینه ارتودنسی می بیند.

از کجا بفهمیم به درمان ارتودنسی نیاز داریم؟

تنها دندانپزشک یا ارتودنتیست میتواند مشخص کند آیا ارتودنسی برایتان مفید است یا خیر. دندانپزشک بر اساس معیارها و ابزارهای تشخیصی میتواند تصمیم بگیرد آیا درمان ارتودنسی برایتان لازم است یا خیر و در صورت لزوم، برنامه درمانی مناسب شما مشخص میکند. این ابزارها و معیارها عبارتند از دریافت سابقه کامل سلامت دهان و دندان و نیز سلامت عمومی بیمار، معاینه بالینی، مدلهای قالب گیری شده از دندانها و تصاویر پرتوی ایکس.

در صورتی که هر یک از مشکلات زیر را داشته باشید، باید تحت درمان ارتودنسی قرار بگیرید:

اوربایت (Overbite): در هنگام بسته بودن دهان و جفت بودن دندانها (که به آن بایت گفته میشود)، دندانهای جلویی فک بالا خیلی جلوتر از دندانهای پایینی قرار میگیرند.

آندربایت (underbite): در هنگام بسته بودن دهان (بایت)، دندانهای پایینی جلوتر از دندانهای بالایی قرار میگیرند (یا دندانهای بالایی عقب تر از دندانهای پایینی قرار دارند)

کراس بایت (Crossbite): در حالت طبیعی هنگام بایت دندانهای بالایی باید کمی جلوتر از دندانهای پایینی قرار داشته باشند اما در کراس بایت دندانهای بالایی جلوتر از دندانهای پایینی قرار نمیگیرند.

اوپن بایت (Openbite): در حالت بایت بین سطح جونده دندانهای جلویی و یا دندانهای کناری فک بالا و پایین فاصله وجود دارد در حالی که دندانهای عقبی بر روی هم جفت شده اند.

انحراف خط میانی دندانها (Misplaced midline): وضعیتی که در آن خط وسط دندانهای جلویی فک بالا با خط وسط دندانهای جلویی فک پایین انطباق ندارد.

فاصله بین دندانها (Spacing): وجود فاصله بین دندانها که به واسطه جای خالی دندان یا بیرون نزدن دندان یا عوامل دیگر ایجاد شده است.

شلوغی و بهم ریختگی (Crowding): به واسطه بیشتر بودن تعداد دندانها نسبت به فضای موجود در دهان، بهم ریختگی در دندانها اتفاق می افتد.

درمان ارتودنسی چگونه تاثیر میگذارد؟

انواع وسایل و ابزارهای ارتودنسی وجود دارد که به طور کلی میتوان آنها را به دو دسته ثابت (fixed) و متحرک یا قابل در آوردن (removable) تفسیم کرد. این ابزارها به حرکت دندانها، نگهداری عضلات و رشد فک کمک میکنند. این ابزارها به طور کلی با ایجاد فشار ملایم به دندانها و فک کار میکنند. شدت مشکل بیمار تعیین کننده رویکرد انتخابی برای درمان می باشد.

ابزارهای ارتودنسی ثابت

 براکت:

متداولترین ابزار ارتودنسی ثابت است که از بند، سیم و براکتها تشکیل میشود. بند در دور دندان به صورت ثابت چسبانده میشوند و به عنوان لنگر (anchor)  برای ابزار ارتودنسی استفاده میشود. براکتها اغلب به سطح جلویی دندان چسبانده میشوند. آرچ وایر یا سیم از براکتها عبور میکند و به بند متصل میشود. سفت کردن آرچ وایر به دندان فشار وارد میکند و به تدریج آن را به موقعیت مورد نظر حرکت میدهد. براکت معمولا هر ماه باید تنظیم شود تا به نتیجه دلخواه دست یابیم. نتیجه ممکن است ظرف چند ماه یا چند سال حاصل شود.

براکتهای امروزی کوچکتر و روشنتر بوده و کمتر از براکتهای قدیمی بخشهای فلزی دارند و در انواع رنگها و طرحها قابل انتخاب هستند. رنگ براکتهای کودکان متفاوت و متنوع است. همچنین براکتهای شفاف نیز برای افرادی که نمیخواهند براکتشان دیده شود وجود دارد.

ابزارهای ثابت ویژه: برخی ابزارهای ثابت برای کنترل مکیدن انکشت یا فشار زبان (tongue thrusting) استفاده میشوند. این ابزارها با چسب مخصوصی به دندانها متصل میشوند. چون استفاده از این ابزارها در هنگام صرف غذا راحت نیست، تنها به عنوان آخرین راه حل مورد استفاده قرار میگیرند.

• فضا نگهدار ثابت: در صورتی که دندان شیری کودک زودتر از موعد بیفتد، یک فضا نگهدار برای حفظ فاصله بین دندانها تا زمان بیرون زدن دندانهای دائمی استفاده میشود. یک بند به دور دندانی که بعد از فضای خالی قرار دارد، متصل میشود و از آن یک سیم به دندانی که در سمت دیگر فضای خالی قرار دارد، کشیده میشود.

ابزارهای ارتودنسی متحرک (قابل در آوردن)

• الاینر: ابزار جایگزین براکتهای مرسوم برای بزرگسالان، الاینرهای پیوسته یا سریالی هستند که به همان شیوه ابزارهای ارتودنسی کار میکنند بدون این که از سیم فلزی و براکت در آنها استفاده شود. امروزه محبوبیت استفاده از الاینر به جای براکت رو به افزایش است. الاینر نامرئی بوده و برای خوردن و مسواک زدن میتوان آن را خارج کرد.

فضا نگهدار متحرک: این ابزار همانند فضا نگهدار ثابت عمل میکند. فضا نگهدار متحرک از اکریلیک ساخته میشود و قالب آن متناسب با فک بیمار بوده و بین دندانهای مورد نظر بخشهای پلاستیکی یا سیمی قرار میگیرد تا فاصله را باز نگه دارد.

وسیع کننده کام: این ابزار برای وسیع و پهن کردن قوس فک بالا استفاده میشود. وسیع کننده کام با سقف دهان بیمار مطابقت دارد و به دندانهای فک بالا متصل میشود. با سفت کردن پیچ وسط این ابزار، فشار به بیرون (کشش در خط میانی کام) ایجاد میشود و این کشش در استخوان کام باعث تولید استخوان در این بخش و وسیع شدن سطح کام در امتداد طولی میشود.

نگهدارنده متحرک: نگهدارنده بر سقف دهان قرار میگیرد تا از جا به جایی مجدد دندانها به موقعیت پیشین جلوگیری نماید. نگهدارنده را میتوان برای جلوگیری از مکیدن انگشت نیز استفاده کرد.

هدگیر: در هدگیر تسمه ای در دور تا دور پشت سر قرار میگیرد و با یک سیم فلزی به جلوی سر و به دهان متصل میشود. هدگیر رشد فک بالا را کند میکند و باعث میشود در حالی که دندانهای جلویی به عقب کشیده میشوند، دندانهای عقبی در جای خود باقی بمانند.

دکتر کیخا - دندان پزشکی هاجر