آخرین دندانی که از لثه بیرون میزند، دندان عقل است که گاهی میتواند سلامت دهان و دندان را به خطر بیندازد. با این حال بر سر لزوم یا عدم لزوم کشیدن دندان عقل نظرات مختلفی وجود دارد.

هنگامی که به اوایل بزرگسالی میرسید، کم کم دندان عقل در دهان شما رشد کرده و از لثه بیرون میزند. دندان عقل آخرین دندان آسیاب (مولر سوم) و آخرین دندانی است که میروید. معمولا در سن 17 تا 25 سالگی دندان عقل بیرون میزند.

در برخی افراد دندان عقل هیچ مشکلی ایجاد نمیکند اما در برخی دیگر ممکن است به درستی بیرون نزند و یا کلا بیرون نزند (نهفته) و دهان فرد را مستعد بیماری کند. در این شرایط باید برای محافظت از سلامت دهان و دندانها، دندان عقل کشیده شود.

دندان عقل چه فایده ای دارد؟

تخمین زده میشود که 95 درصد از مردم امریکا در سن 18 سالگی دندان عقل دارند و بیشتر آنها اگر هم بتوانند از آن استفاده کنند، مدت استفاده شان بسیار کوتاه مدت خواهد بود. بنابراین اگر دندان عقل ماهیتا در میلیونها نفر بی مصرف است، پس چرا رشد میکند؟ یک نظریه میگوید دلیل آن به اجدادمان باز میگردد. انسانهای اولیه نیاز به یک ردیف دندان اضافی داشتند تا بتونند غذاهای خام و سفت مانند گوشت خام، غذاهای ریشه ای و مغزهای گیاهی را بجوند. بدیهیست که نیاز به قدرت دندان عقل در گذشته خیلی بیشتر از امروز بوده است.

امروزه برخی افراد هرگز در طول زندگی خود دندان عقل در نمی آورند و در واقع بدون آن متولد میشوند. اگر چه این وضعیت متداول نیست اما علت آن چیست؟ احتمالا دلیل آن کاهش اندازه فک و صورت ما در 20000 سال گذشته است. امروزه عدم وجود دندان عقل در جمعیت کشاورز متداولتر از انسانهای شکارچی مانند بومیان استرالیا است.

دندان عقل: معایب و مزایا

توماس دادسون پروفسور جراحی فک و صورت دانشکده دندانپزشکی هاروارد و رئیس مرکز تحقیقات بالینی بیمراستان عمومی ماساچوست بوستون میگوید: "آناتومی ریشه بیشتر مشکلات مربوط به دندان عقل است. یا فک خیلی کوچک است یا دندانها برای فک خیلی بزرگ هستند. این امر منجر به کمبود فضا در فک و بهم ریختگی و شلوغی دندانها نیز میشود. "

دکتر دادسون میگوید تکامل به سمتی پیش رفته است که دندان مولر سوم در اواخر نوجوانی یا دهه بیست زندگی بیرون بزند. در این سن فک به اندازه کافی رشد کرده است که مجموعه دندانهای مولر سوم را در خود جای دهد. اما امروزه دندان عقل اغلب استفاده ای که در تکامل برایش در نظر گرفته شده بود را ندارد. به خاطر کمبود فضا در فک، دندانهای مولر ممکن است به اطراف رشد کنند و تنها بخشی از آنها از لثه بیرون بزند (دندان نیمه نهفته) و یا این که به طور کامل ممکن است در زیر لثه و استخوان فک محبوس شوند (دندان نهفته).

دادسون میگوید باکتریها دائما در اطراف دندان نیمه نهفته تجمع پیدا میکنند و به تدریج موجب التهاب و عفونت، پوسیدگی دندان و بیماری لثه میشوند. چون دندان عقل در انتهای دهان قرار دارد به سختی میتوان آن را تمیز نگه داشته و باکتریهای آن ناحیه را دور کرد. دندان عقل کاملا نهفته نیز ممکن است دچار عفونت شده و همچنین موقعیت دندانهای آسیاب دیگر را خراب کند. این پیامدها میتوانند به فراتر از دهان گسترش پیدا کرده و به سلامت بخشهای دیگر بدن نیز آسیب بزنند.

حتی اگر دندان عقل کاملا بیرون بزند، باز هم ممکن است مشکلاتی برای سلامت دهان ایجاد کند. علت اصلی محل بیرون زدن آن است. دندان عقل در انتهای دهان قرار دارند بنابراین به راحتی ذرات غذا در آن گیر میکنند و پلاک، پوسیدگی دندان و بیماری لثه ایجاد مینمایند. بسیاری از افراد نمیتوانند به خوبی آن ناحیه از دهان را با مسواک تمیز کنند.

آیا باید دندان عقل را بکشیم؟

این که دندان عقل را چه کنیم، تصمیمی است که باید با مشورت دندانپزشک بگیرید. در صورتی که دندان عقل کامل بیرون زده باشد، کشیدن آن ممکن است ترجیح داده نشود. به توصیه دندانپزشک برای اجتناب از بیماری لثه توجه کنید. چون دندان عقل دهان را مستعد بروز مشکلاتی برای سلامتی میکند، باید در مورد بهداشت دهان خود کاملا هوشیار و حساس باشید و مرتبا برای چکاپ به دندانپزشک مراجعه کنید. اگر دندان عقل علائم پوسیدگی دندان یا بیماری لثه را نشان میدهد، توصیه میشود آن را بکشید.

شکل- در تصویر بالا دندان عقل در فک بالا و فک پایین در انتهای دهان دیده میشود. دندان عقلی که در تصویر نشان داده شده، در لثه محبوس شده و به طور کامل نهفته مانده است.

بیرون کشیدن دندان عقل نیمه نهفته و نهفته

قطعا برای کشیدن دندان عقل نهفته یا نیمه نهفته، گزینه جراحی مطرح میشود. اگر دندان عقل را بیرون نمیکشید باید به دقت و به طور مرتب تحت نظر دندانپزشک و معاینات کامل با تصویر پرتوی ایکس و تمیز کاری و جرمگیری دندان قرار داشته باشید. به مرور زمان ممکن است هزینه این کار بیشتر از جراحی باشد اما از طرف دیگر بخشی از این کارها برای مراقبت معمولی از سلامت دهان و 28 دندان دیگرتان لازم است.

با وجود تلاشهایتان، ممکن است در آخر مجبور شوید دندان عقل خود را بکشید. کشیدن دندان عقل یک کار معمول دندانپزشکی در سرتاسر دنیاست. در فنلاند در سال 2004 تحقیقاتی بر روی 118 فرد 20 تا 38 ساله انجام شد. در ابتدای این پژوهش، 85 درصد از شرکت کنندگان دندان عقل داشتند (اعم از کاملا بیرون زده، نیمه نهفته و یا کاملا نهفته) اما 18 سال بعد تنها 31 درصد از این افراد هنوز دندان عقلشان را از دست نداده بودند. در سال 2009 در به روز رسانی این مطالعه مشخص شد افزایش درصد افرادی که دندان عقلشان را کشیده اند پس از انتشار این مقاله ادامه یافت.

آیا جراحی دندان عقل عاقلانه است؟

لوئیس رافتو جراح فک و صورت در ویلمینگتون میگوید باید دندان عقل در اواخر نوجوانی مورد بررسی قرار بگیرد. دندانپزشکان و جراحان دهان میتوانند مشخص کنند آیا دندان عقل به درستی عمل میکند و آیا در ادامه مشکلاتی برای فرد ایجاد مینماید یا خیر. اگر احتمال بروز مشکلات ناشی از دندان عقل وجود داشته باشد، کشیدن آن پیش از ایجاد مشکل یا علائم آسیب دیدگی که ممکن است دیگر قابل ترمیم نباشد، توصیه میشود. رافتو میگوید اگر تصمیم بر کشیدن دندان عقل است، تعلل نکنید. جراحی در افراد جوانتر پیچیدگی و عوارض کمتری دارد چون ریشه های دندان کوچکتر بوده و به طور کلی بهبودی سریعتر حاصل میشود.

اما انجمن سلامت عمومی امریکا (APHA) در این زمینه نظر متفاوتی دارد و بیان میدارد احتمال بروز مشکلاتی در آینده دلیل مطمئنی برای کشیدن دندانی که علائمی ایجاد نکرده، نیست و ممکن است این دندان علائم بیماری را به کل نشان ندهد. این گروه سیاست "کشیدن پیشگیرانه دندان"  که در سال 2008 مورد بحث بود را کاملا غیر ضروری و هدر دادن میلیاردها دلار هزینه مراقبت از سلامتی میداند و بیان میکند این کار افراد را در خطر عوارض جراحی قرار میدهد.

دادسون و رافتو میگویند عدم بروز علائم و نشانه های بیماری به این معنی نیست که بیماری وجود ندارد. ممکن است شما بیماری دهان و دندان داشته باشید اما هنوز درد یا علامت دیگری را تجربه نکرده باشید.

عوارض و خطرات بالقوه جراحی دندان عقل

جراحی دندان عقل همانند هر جراحی دیگری ممکن است عفونت به دنبال داشته باشد. همچنین خطرات مربوط به ماده بی حسی نیز وجود دارد. دادسون میگوید در جراحی دندان عقل احتمال آسیب رسیدن به عصبها کم است اما اگر هم چنین اتفاقی بیفتد معمولا یک مشکل موقتی است و برطرف میشود. بلافاصله پس از کشیدن دندان عقل درد و تورم را تجربه میکنید اما جراح با مسکن بدون نسخه درد شما را کنترل میکند و در صورتی که دردتان شدیدتر باشد برایتان مسکن تجویز میکند.

مدیریت دندان عقل در نهایت تصمیم شماست. اگر چه تصمیم گیری برای انجام جراحی هزینه بر جهت کشیدن دندانی که دیگر بدنتان جایگزینی برای آن تولید نخواهد کرد، دشوار است، اما مهمتر از هر چیز در نظر گرفتن سلامتی است. بنابراین خیلی صریح و روشن با دندانپزشک صحبت کنید و معایب و مزایای این کار و گزینه های موجود را بررسی کنید تا بهترین تصمیم را اتخاذ نمایید.