دندان قروچه چیست

 دندان قروچه  (bruxism) به وضعیتی گفته می‌شود که در آن فرد دندان‌های خود را به هم ساییده و فشار می‌دهد. گاهی اوقات دندان قروچه هیچ علامتی نشان نمی‌دهد اما اگر این وضعیت دائما تکرار شود باعث درد فک و ساییدگی دندان‌ها می‌شود.

تقریباً 80% موارد دندان قروچه به صورت ناخودآگاه در حین خواب اتفاق می‌افتد. گاهی دندان قروچه با عواملی مانند استرس یا اضطراب همراه است. دندان قروچه در بیداری نیز ممکن است اتفاق بیفتد اما به هم فشردن دندان‌ها و فک‌ها بیشتر از دندان قروچه در بیداری متداول است.

چه عواملی باعث دندان قروچه می‌شود؟

 تقریباً 70% موارد دندان قروچه که در خواب اتفاق می‌افتد، با استرس و اضطراب مرتبط است. همچنین بین این وضعیت و وقفه تنفسی در حین خواب ( اپنه) ارتباط وجود دارد اما هنوز دقیقاً مکانیسم این ارتباط شناخته نشده است. دندان قروچه تحت تأثیر مصرف برخی داروها مانند داروهای ضد روان‌پریشی و ضد افسردگی و به خصوص نوعی داروی ضد افسردگی به نام مهار کننده انتخابی بازجذب سروتونین نیز می‌تواند ایجاد شود. سبک زندگی نیز می‌تواند باعث دندان قروچه شود مثلاً اگر دائماً سیگار می‌کشید، الکل مصرف می‌کنید یا داروهای و روان‌گردان مانند اکستازی و کوکائین استعمال می‌نمایید، احتمال دندان قروچه را افزایش می‌دهید.

 روش‌های درمان دندان قروچه

 درمان‌های زیادی برای این وضعیت پیشنهاد می‌شود اما تنها تعداد کمی از آنها واقعاً مؤثر هستند.

 درمان‌های رفتاری و استفاده از محافظ دهان ( نایت گارد) به کنترل دندان قروچه کمک می‌کند. درمان‌های دیگر شامل ورزش‌های ریلکسیشن عضلات و بهداشت خواب هستند. اگر در حین خواب دندان قروچه دارید، باید برای محافظت از دندان‌ها از محافظ یا اسپلینت دهان استفاده کنید. اگر اضطراب یا استرس زیادی دارید با درمان رفتاری شناختی می‌توانید وضعیت خود را مدیریت کنید. همچنین گاهی می‌توان با تکنیک‌های عادت معکوس عادت دندان قروچه را ترک نمود. ایجاد برخی تغییرات در سبک زندگی مانند ترک سیگار، ترک الکل و مدیریت استرس در کاهش دندان قروچه موثر است.

 علائم دندان قروچه

 دندان قروچه علائم مختلفی می‌تواند ایجاد نماید که در اینجا به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم. برخی علائم دندان قروچه مانند درد صورت اغلب پس از توقف دندان قروچه از بین می‌رود و برخی دیگر مانند آسیب دیدن دندان‌ها دائمی است.

• سردرد
• درد عضلات صورت
• گوش درد
• سفتی و انقباض شانه‌ها
• درد و سفتی مفصل فک و عضلات پیرامون آن
• اختلال خواب
• ساییدگی دندان‌ها، کوتاه شدن دندان‌ها، افزایش حساسیت دندان و گاهی از دست دادن دندان
• ترک خوردن دندان یا ترمیم‌های دندانی
• دشوار شدن باز کردن دهان

 توجه داشته باشید که ساییدگی دندان‌ها تنها در موارد شدید می‌افتد و همه افرادی که دندان قروچه دارند لزوماً دندان‌هایشان ساییده یا کوتاه شده نیست.

 چه زمانی به دندانپزشک مراجعه کنیم؟

• دندان‌ها ساییده، آسیب دیده یا حساس شده ‌اند
• درد فک، گوش یا صورت دارید
• اطرافیان از صدای دندان قروچه شما در خواب شکایت دارند

 جرمگیری یا تمیز کردن حرفه ای دندانها برای پاک کردن جرم و رسوب دندان و پیشگیری از بیماری لثه یا متوقف ساختن آن لازم است. تجمع جرم و رسوب در دندان‌ها نزدیک به خط لثه، اغلب باعث التهاب و عفونت لثه می‌شود. دندانپزشک با مشاهده این جرم و رسوب انجام جرمگیری را به شما توصیه می‌نماید.

چرا جرمگیری دندان‌ها لازم است؟

جرمگیری برای پاک کردن و زدودن پلاک از دندان‌ها لازم است چرا که علت اصلی بیماری لثه تجمع جرم و  پلاک می‌باشد. ظرف تنها چند دقیقه پس از مسواک زدن ، لایه بسیار نازکی از بزاق ، پروتئین و باکتری‌ها در سطح دندان تشکیل می‌شود که به عنوان محلی برای تجمع و چسبیدن باکتری‌ها عمل می‌کنند. ظرف چند ساعت تجمع گونه‌های مختلف باکتری‌ها و قند موجود در غذایی که خورده اید، منجر به تشکیل مواد چسبناک سفید یا کرمی رنگی به نام پلاک می‌شود. اگر پلاک در سطح دندان‌ها باقی بماند، مواد معدنی موجود در بزاق را جذب کرده و سخت می‌شود. در این حالت به آن جرم یا رسوب گفته می‌شود. پلاک و جرم هر دو برای سلامت لثه مضر هستند و باعث بیماری لثه می‌شوند.  جرمگیری باعث می‌شود تمام این مواد از سطح دندان جدا شده و بیماری لثه درمان شود یا از ابتلا به آن جلوگیری گردد.

 چند وقت یکبار باید جرمگیری انجام شود؟

دندانپزشک بهتر می‌داند چه زمانی باید جرمگیری انجام دهید. اکثر دندانپزشکان توصیه می‌کند دو مرتبه در سال دندان‌هایتان را به صورت حرفه‌ ای تمیز کنید. اما اگر بهداشت دهان را خیلی خوب رعایت کرده باشید، انجام این کار یک مرتبه در سال کافی است.

جرمگیری چگونه انجام می‌شود؟

در گذشته دندانپزشکها از ابزارهای دستی برای تمیز کردن دندان‌ها استفاده میکردند. اما این کار بسیار وقت‌ گیر و تا حدی دردناک بود. با ظهور تکنولوژی‌های جدید و استفاده از قلم جرمگیری اولتراسونیک یا فرا صوت، کار جرمگیری بسیار آسان‌تر شده است. امروزه قلم جرمگیری اولتراسونیک به صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد. نوک قلم اولتراسونیک در انواع گوناگون است و بسته به نوع جرم نوع آن انتخاب میشود. نوک قلم با سرعت بسیار بالا ارتعاش میکند و با اسپری آب دائما خنک میشود تا حرارت داخل دهان بالا نرود.

آیا جرمگیری درد و خونریزی دارد؟

اگر دندانها تنها رسوبات سطحی داشته باشند، جرمگیری ممکن است دردی ایجاد نکند. اما در صورتی که رسوبات عمیق باشند، دندانپزشک معمولا از بی حسی موضعی استفاده میکند تا در حین جرمگیری راحت باشید. در جرمگیری ممکن است اندکی خونریزی نیز داشته باشید چرا که جرم و پلاک تجمع یافته باعث التهاب لثه شده اند و لثه ملتهب به شدت نسبت به لمس و فشار حساس بوده و در حین جرمگیری خونریزی میکند.

آیا جرمگیری عوارض دارد؟

در صورتی که نزد دندانپزشک مجرب و ماهری جرمگیری انجام دهید هیچ خطری وجود ندارد. گاهی اوقات دندانها پس از جرمگیری موقتا حساس میشوند چرا که لایه بسیار نازکی از مینا (بیرونی ترین بخش دندان) و سمنتوم ممکن است برداشته شود. شایعاتی پیرامون لق شدن دندان پس از جرمگیری وجود دارد که کاملا اشتباه است. در صورتی که دچار بیماری لثه شده باشید، احتمالا پس از جرمگیری احساس میکنید دندانتان لق شده است اما در حقیقت عامل لقی دندانتان جرمگیری نیست بلکه بیماری لثه است. با وجود از دست رفتن مقداری از ساختارهای پشتیبانی کننده دندان مانند لثه و استخوان در بیماری لثه، جرم تجمع یافته در اطراف دندان ممکن است دندانتان را در جای خود نگه داشته و اجازه ندهد متوجه لقی دندانتان شوید بنابراین هنگامی که این جرمها برداشته میشوند تازه متوجه لقی میشوید و تصور میکنید به خاطر جرمگیری این اتفاق رخ داده است.

آیا جرمگیری میتواند بیماری لثه را متوقف سازد؟

در شرایطی که بیماری لثه در مراحل ابتدایی باشد، جرمگیری ممکن است تنها درمان لازم باشد. اما اگر بیماری لثه پیشرفت کرده باشد و به پریودنتیت تبدیل شده باشد، درمانهای بیشتری علاوه بر جرمگیری لازم است. از آنجایی که جرمگیری، رسوبات چسبیده به سطح دندانها که حاوی باکتری هستند را جدا میکند برای کاهش احتمال گسترش باکتریها به سایر بخشهای بدن افرادی که دچار ضعف سیستم ایمنی (مثلا در اثر سرطان، ایدز یا بیماریهای دیگر) هستند یا بیماری قلبی دارند باید پیش از جرمگیری آنتی بیوتیک مصرف کنند. اگر دندانپزشک میخواهد جرمگیری عمیق انجام دهد، در صورتی که دچار اختلالات خونی یا اختلالات انعقاد خون، دیابت کنترل نشده یا فشار خون بالا باشید، جراحی بزرگی اخیرا داشته اید یا دارویی را به صورت منظم مصرف میکنید باید پیش از این کار با پزشک خود مشورت کنید.

سفید کردن دندان به فرایند از بین بردن لکه ها و تغییر رنگ دندانها و سفید و روشن کردن آنها گفته میشود. سفید کردن دندان از جمله محبوبترین روشهای دندانپزشکی زیبایی است چون تاثیر شگرفی بر زیبایی دندانها میگذارد و افرادی که به دنبال داشتن لبخندی زیبا و هالیوودی هستند، یکی از اولین خواسته های آنها دندانهای سفید است. بیشتر دندانپزشکها کار سفید کردن دندان را در مطب انجام میدهند.

سفید کردن دندان کاری نیست که یک مرتبه انجام شود و تمام شود بلکه باید هر چند وقت یک بار تکرا رشود تا زیبایی رنگ دندانها حفظ شود.

چرا دندان زرد و تیره میشود؟

لایه خارجی دندان مینا نام دارد. رنگ دندان طبیعی به واسطه انعکاس و پراکنش نور از سطح مینا در ترکیب با رنگ عاج که در زیر مینا قرار دارد، ایجاد میشود. ژنها بر ضخامت و صاف و هموار بودن لایه مینای دندان تاثیر میگذارند. هر چه لایه مینا نازکتر باشد، اجازه میدهد رنگ عاج زیر آن (که زرد رنگ است) بیشتر دیده شود. صاف یا ناصاف بودن سطح مینا نیز بر نحوه انعکاس نور و در نتیجه رنگ نهایی تاثیر میگذارد.

هر روز یک لایه نازک به نام پلیکل (pellicle) در روی مینا تشکیل میشود و لکه به خود میگیرد. همچنین مینای دندان حاوی منافذی است که رنگدانه ها را در خود نگه داشته و تغییر رنگ ایجاد میکنند.

متداولترین دلایل زرد شدن دندانها عبارتند از:

مصرف تنباکو
نوشیدن مایعات تیره رنگی مانند قهوه، نوشابه، چای و آب انگور قرمز.
عدم مراقبت درست و رعایت بهداشت دهان و دندان افزایش سن نیز باعث میشود شفافیت دندانها کاهش یابد چون مینا نازکتر شده و عاج تیره تر میشود. همچنین امکان دارد که لکه در داخل دندان باشد که به آن لکه های داخلی (intrinsic ) گفته میشود. مثلا لکه های داخلی ممکن است به واسطه مواجهه بیش از حد با فلوراید در کودکی که دندانها در حال رشد هستند، ایجاد شوند. دلیل دیگر آن عبارت است از آنتی بیوتیکهای تتراسایکلین. تتراسایکلین در صورتی که در نیمه دوم دوران بارداری مادر مصرف شود یا زمانی که کودک زیر 8 سال سن دارد مصرف کند، میتواند لکه داخلی در دندان ایجاد کند چون هنوز در این سن دندانها در حال رشد هستند. ضربات نیز میتوانند موجب تیره شدن دندان شوند.
سفید کردن دندان موثرترین روش در از بین بردن لکه های خارجی و سطحی است.

عمل سفید کردن دندان به چه صورت است
مشکلات دندانی دیگر ممکن است بر موفقیت درمان سفید کردن دندان تاثیر منفی بگذارند مثلا پوسیدگی و کرم خوردگی دندان باید پیش از سفید کردن دندان درمان شود. علت این است که محلول سفید کننده دندان میتواند از نواحی پوسیدگی عبور کند و به بخشهای داخلی دندان برسد. اگر لثه هایتان دچار پسروی شده باشند، ریشه دندان در معرض قرار گرفته و ممکن است باعث ظاهر زرد یا قهوه ای در دندان شود. محصولات سفید کننده این تغییر رنگ را نمیتوانند سفید کنند.
اگر پوسیدگی دندان یا پسروی لثه دارید، سفید کردن دندان باعث حساس شدن دندانهایتان میشود. همچنین سفید کردن دندان بر ونیر یا روکشهای سرامیکی یا پورسلینی تاثیری نمیگذارد.
سفید کردن دندان کاری است که در مطب یا در خانه میتوان آن را انجام داد. برای سفید کردن دندان در مطب، دندانپزشک احتمالا ابتدا از دندان شما عکس میگیرد. این کار به دندانپزشک کمک میکند پیشروی درمان را مشاهده و نظارت کند. همچنین دندانپزشک دندانهای شما را معاینه میکند و سوالاتی راجع به علت تغییر رنگ دندانتان میپرسد، سپس شروع به تمیز کردن دندانهایتان میکند.
با این کار لایه پلاک و باکتریها و ذرات غذای باقی مانده که در دندانها تجمع یافته اند و در تغییر رنگ دندان نقش دارند، پاک میشوند. پس از این کار، سفید کردن دندان آغاز میشود.
برای سفید کردن دندان در خانه دندانپزشک ممکن است ژل سفید کننده و تری مخصوص قالب دندانهای شما بدهد. ژل سفید کردن دندان خانگی معمولا باید هر روز یا دو تا سه روز در هفته استفاده شود. کیتهای سفید کننده دندان خانگی نیز به صورت گسترده در داروخانه ها در دسترس هستند. این کیتها حاوی یک تری هستند تا ژل در آنها قرار بگیرد. برخی محصولات نیز حاوی چسبهای سفید کننده هستند که به دندانها چسبانده میشود. در صورتی که میخواهید از محصولات خانگی سفید کننده استفاده کنید، ابتدا با دندانپزشک خود صحبت کنید. حتما دستور العمل توصیه شده را رعایت کنید تا از مصرف بیش از حد محصول و آسیب رساندن به دندانها و دهان خود جلوگیری کنید.
نحوه استفاده از محصولات سفید کننده
سفید کردن دندانها به دو نوع روس اصلی انجام میشود. سفید کردن دندانهای زنده که در مورد دندانهایی انجام میشود که عصبهای زنده دارند و سفید کردن دندانهای غیر زنده که بر روی دندانی صورت میگیرد که عصب کشی دیگر عصب زنده ندارد.
- سفید کردن دندان زنده
متداولترین روش سفید کردن دندان زنده استفاده از ژل سفید کننده مستقیم بر روی سطح دندان است. ژل سفید کننده حاوی نوعی پروکسید هیدروژن است.

سفید کردن دندان را هم در مطب و هم در خانه میتوان انجام داد اما اگر در مطب انجام شود از ژل سفید کننده قدرتمندتری استفاده میشود. نور یا لیزر ویژه ای نیز به ژل روی دندان تابانده میشود و آن را فعال میکند تا سریعتر تاثیر بگذارد.
در مطب معمولا سفید کردن دندان 30 تا 90 دقیقه طول میکشد و باید یک تا سه بار مراجعه داشته باشید. تعداد جلسات بستگی به روش مورد استفاده، شدت تغییر رنگ دندان شما و مقدار سفیدی که میخواهید به آن دست یابید، دارد. پاسخ انواع مخلف لکه به درمان متفاوت است.

ابتدا دندانپزشک ماده ای را روی لثه اطراف دندانهایتان میکشد تا از لثه محافظت کند. سپس عامل سفید کننده به دندان مالیده میشود. برخی از محصولات سفید کننده با نور خاص، گرما یا لیزر فعال میشوند. پس از استعمال ماده سفید کننده دندانپزشک نور را به دندان شما میتاباند. اگر تغییر رنگ دندانتان شدید باشد ممکن است به شما توصیه شود فرایند سفید کردن را به مدت چند روز یا چند هفته در خانه ادامه دهید.
در مورد محصولات خانگی سفید کنند دندانپزشک قالبی از دندانهای بالا و پایین شما تهیه میکند و تری یا قطعه دهانی متناسب با آن به آزمایشگاه سفارش میدهد. این تری باید کاملا مطابق با دندانهای شما باشد تا عامل سفید کننده کاملا در تماس با دندان شما قرار بگیرد.

در خانه هر قطعه قالب دندان را با ژل سفید کننده ای که دندانپزشک به شما داده، پر میکنید و آن را چند ساعت در روز در دهان میگذارید. بسیاری از افراد ظرف یک یا دو هفته دندانهایشان به مقداری که میخواهند سفید میشود اما ممکن است شما با توجه به شدت تغییر رنگ دندانهایتان چهار هفته یا بیشتر آن را استفاده کنید.
همچنین میتوانید از محصولات بدون نسخه استفاده کنید. این محصولات حاوی عامل سفید کننده ضعیفتری هستند. بنابراین سفید کردن دندان ممکن است طول بکشد. عامل سفید کننده دندان به صورت ژل بر روی قطعه دهانی ریخته شده و در دهان گذاشته میشود و یا به صورت چسب است که به دندانها چسبانده میشود. قطعه دهانی یا تری بدون نسخه که از داروخانه تهیه میکنید، تطابق خیلی کمتری نسبت به تری که از دندانپزشک میگیرید، دارد.

خمیر دندان سفید کننده نیز یکی از محصولات سفید کننده است که حاوی مواد ساینده می باشد که لکه های روی مینا را تمیز میکند.
- سفید کننده دندان غیر زنده
سفید کننده دندان غیر زنده ممکن است ظاهر دندانی که تحت درمان ریشه قرار گرفته است را نتواند تغییر دهد چون منشا لکه ایجاد شده در داخل دندان است. در این موارد دندانپزشک از روش متفاوتی استفاده میکند که دندان را از داخل سفید کند. دندانپزشک عامل سفید کننده را در داخل دندان قرار میدهد و پرشدگی موقتی روی آن میکشد. دندان چند روز به همین شکل می ماند. این روش ممکن است تنها یک بار کافی باشد و یا این که چند مرتبه تکرار شود تا رنگ دندان به صورت دلخواه در آید.
مراجعات بعدی
اگر متوجه شدید لثه هایتان سفید یا زخم شده، به دندانپزشک خود مراجعه کنید.
سفید کردن دندان یک راه حل دائمی برای داشتن دندانهای سفید نیست. لکه ها باز میگردند. اگر سیگار میکشید یا مقدار زیادی غذاها و نوشیدنیهایی مصرف میکنید که موجب تغییر رنگ دندانها میشوند، ممکن است تنها ظرف یک ماه متوجه بازگشت لکه ها و تغییر رنگ دوباره دندانتان شوید. اگر از این عوامل تغییر رنگ دندان دوری کنید، ممکن است تا 12 ماه دیگر هیچ نیازی به سفید کردن دندان پیدا نکنید.
سفید کردن مجدد دندان را میتوان در مطب و یا در خانه انجام داد. اگر تری مخصوص دندانهای خود دارید میتوانید هر زمانی که لازم دارید دوباره با محصولات خانگی دندان خود را سفید کنید. اگر میخواهید در مطب این کار را انجام دهید، با پزشک خود درباره زمان جلسه بعدی صحبت کنید.
خطرات و عوارض سفید کردن دندان
سفید کردن دندان عارضه جدی ایجاد نمیکند اما برخی افراد ممکن است اندکی پس از این کار، دندانشان حساستر شود. همچنین ممکن است لثه هایتان دچار تحریک خفیف شود. زنان نباید در دوران بارداری این کار را انجام دهند. تاثیر مواد سفید کننده دندان بر رشد و تکامل جنین نامشخص است. از آنجایی که این کار یک عمل زیبایی به حساب می آید، میتوانید آن را به بعد از زایمان به تعویق بیندازید.

دکتر کیخا - دندان پزشکی هاجر