دندان مصنوعی بر پایه ایمپلنت انواع گوناگون دارد. در صورتی که بیشتر دندان‌های یک  فک و یا همه آن‌ها را از دست داده ‌اید چند روش برای پر کردن جای خالی دندان‌هایتان وجود دارد: دندان مصنوعی بر پایه ایمپلنت (غیر ثابت یا متحرک) و بریج بر پایه ایمپلنت (ثابت).

دندان مصنوعی بر پایه ایمپلنت نوعی اوردنچر است که بر روی ایمپلنت نصب شده و ثابت میشود. دندان مصنوعی معمولی تنها بر روی لثه قرار می‌گیرد.

دندان مصنوعی بر پایه ایمپلنت زمانی استفاده می‌شود که فردی هیچ دندانی در فک پایین یا فک بالا ندارد اما استخوان فک او برای پشتیبانی ایمپلنت‌ مناسب می‌باشد. دندان مصنوعی بر پایه ایمپلنت ضمایم مخصوصی دارد که به کمک آن‌ها به ایمپلنت وصل می‌شود. دندان مصنوعی بر پایه ایمپلنت معمولاً برای فک پایین ساخته می‌شود چرا که غالباً دندان مصنوعی فک پایین ثبات کمتری داشته و حرکت و لغزش زیادی دارد. معمولاً دندان مصنوعی معمولی که برای فک بالا ساخته می‌شود به اندازه کافی ثبات دارد و نیازی به پشتیبانی ایمپلنت ندارد.

دندان مصنوعی بر پایه ایمپلنت را باید هر روز درآورده و به دقت تمیز کنید و همچنین لثه زیر آن را باید مرتباً تمیز نمایید. دندان مصنوعی بر پایه ایمپلنت درست همانند دندان مصنوعی معمولی باید هنگام خواب از دهان خارج شود. به همین علت برخی افراد ترجیح می‌دهند از بریج دندان ثابت استفاده کنند که نیاز به درآوردن آن نیست و در واقع نمی‌توان آن را درآورد. برای اینکه بدانید کدام گزینه برای شما بهتر است باید با دندانپزشک مشورت کنید تا تمامی جوانب و معایب و مزایای هر روش را بدانید.

دندان مصنوعی بر پایه ایمپلنت چگونه است؟

به طور کلی دو نوع دندان مصنوعی بر پایه ایمپلنت وجود دارد: میله ای و توپی. در هر دو حالت دندان مصنوعی از یک قاعده اکرلیک صورتی رنگ شبیه لثه ساخته می‌شود و دندان‌های مصنوعی سفید رنگ که از جنس پورسلین یا آکریلیک ساخته میشوند بر روی این قاعده صورتی رنگ قرار میگیرند. هر دو نوع دندان مصنوعی حداقل دو ایمپلنت برای پشتیبانی نیاز دارند.

• دندان مصنوعی میله ای - این نوع دندان مصنوعی بر پایه ایمپلنت حاوی یک میله فلزی نازک است که انحنایی منطبق بر انحنای فک دارد و به 2 تا 5 ایمپلنت متصل میشود. ایمپلنتها در داخل استخوان فک کاشته شده اند. برای اتصال آن گیره یا ضمایم دیگری در میله، دندان مصنوعی ای و یا هر دو، تعبیه شده است. میله در زیر دندان مصنوعی قرار میگیرد و به واسطه ضمایم محکم به ایمپلنت وصل میشود.

• دندان مصنوعی توپی - در این نوع دندان مصنوعی هر ایمپلنت در استخوان فک یک ضمیمه فلزی دارد که بر ضمیمه فلزی دندان مصنوعی منطبق است. در بیشتر موارد ضمایم روی ایمپلنتها توپی شکل بوده (اتصال نری) و در داخل حفره یا سوکت دندان مصنوعی (مادگی) قرار میگیرند. در برخی موارد دندان مصنوعی حاوی زایده نری بوده و ایمپلنت حفره مادگی دارد.

فرایند کاشت ایمپلنت برای نگه داشتن دندان مصنوعی

معمولاً ایمپلنت‌هایی که برای این منظور قرار است استفاده شوند در جلوی دهان در داخل استخوان فک جایگذاری می‌شوند. علت این است که حجم استخوان فک در جلوی دهان بیشتر است. حتی در صورتی که مدتی از کشیدن یا افتادن دندان‌ها گذشته باشد باز هم معمولاً این امر صادق است. پس از این که دندان‌های خود را از دست می‌دهید فرایند تحلیل رفتن استخوان فگ شروع می‌شود. جلوی فک عصب ها و ساختارهای دیگر وجود ندارد که در کاشت ایمپلنت اختلال ایجاد نماید. چارچوب زمانی برای تکمیل کاشت ایمپلنت بستگی به عوامل زیادی دارد. کوتاه‌ترین زمان برای فک پایین پنج ماه و برای فک بالا هفت ماه می‌باشد. در این مدت عمل جراحی جایگذاری ایمپلنت و نصب دندان مصنوعی انجام شود. با این حال بسته به شرایط و در صورت نیاز به عمل پیوند استخوان یا درمان‌های مقدماتی دیگر، ممکن است این فرآیند بیش از یک سال زمان ببرد.

گاهی اوقات برای انجام درمان ارتودنسی، براکت به تنهایی کفایت نمی‌کند و نمی‌تواند دندان‌ها را به جایگاه اصلی خود برساند و مشکلات بایت ( تماس نامناسب دندان‌ها با یکدیگر) و ناهمراستایی فکها را اصلاح نماید. در چنین شرایطی ارتودنتیست ممکن است استفاده از وسیله خاصی به نام هدگیر را توصیه کند.

هدگیر یک وسیله ارتودنسی است که بخشی از آن در خارج از دهان قرار دارد و نیروی کافی برای حرکت دادن دندان‌ها و هدایت رشد فکها و صورت اعمال می‌کند.

انواع هدگیر

هدگیر انواع مختلف دارد که هر یک برای شرایط خاصی طراحی شده و بهترین عملکرد را دارد. انتخاب نوع هدگیر بستگی به شرایط شما و تشخیص ارتودنتیست دارد.

یکی از متداولترین انواع  هدگیر، هدگیر معمولی پشت گردنی است. این وسیله ارتودنسی یک سیم U شکل دارد که به بند فلزی براکت دندانهای عقبی وصل میشود. همچنین این هدگیر یک تسمه یا بند دارد که در پشت گردن قرار میگیرد. نوع دیگری از هدگیر که مشابه این مدل است، یک یا دو تسمه دارد که در پشت سر قرار میگیرد (شکل زیر).

معمولاً  از این انواع هدگیر برای اصلاح جلو زدگی افقی دندان‌ها یا اورجت استفاده می‌شود. عملکرد آن به این صورت است که دندانهای عقبی فک بالا در جای خود نگه داشته شده و جلوی رشد آنها به جلو گرفته می‌شود. همچنین این وسیله برای افراد بزرگسال که باید به حفظ موقعیت بایت آنها و اصلاح فاصله بین دندان‌ها پس از کشیدن دندان کمک شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این انواع هدگیر باید 12 تا 14 ساعت در روز استفاده شود.

نوع دیگری از هدگیر که به آن هدگیر معکوس یا فیس ماسک گفته می‌شود، برای اصلاح آندربایت یا جلو زدگی چانه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این وسیله رشد فک بالا را تقویت می‌کند و به آن امکان می‌دهد جلوتر از فک پایین قرار بگیرد. این وسیله حاوی دو پد است که یکی در پیشانی و دیگری در چانه قرار می‌گیرد.

کارایی هدگیر چگونه است؟

هر نوع هدگیر را که استفاده می‌کنید، باید به دقت دستورات ارتودنتیست را رعایت کنید. به این معنی که تک ‌تک روزهایی که به شما گفته شده باید هدگیر استفاده کنید، باید این وسیله را استفاده کنید در غیر این صورت نتایج مطلوبی حاصل نمی‌شود.

طبیعی است که در ابتدا کمی ناراحتی احساس کنید اما خیلی زود به آن عادت می‌کنید. ممکن است ارتودنتیست در ابتدا مسکن هایی مانند ایبوپروفن برای برطرف شدن در به شما توصیه کند. در روزهای اول باید رژیم غذایی نرم داشته باشید تا زمانی که به این وسیله عادت کنید.

ممکن است هر از گاهی هنگام جویدن غذا کمی درد احساس کنید یا متوجه شوید دندانهای آسیاب بزرگ که به هدگیر وصل شده ، کمی لق شده اند. این وضعیت کاملاً طبیعی بوده و نشان می‌دهد هدگیر عملکرد درستی دارد. با این حال در صورتی که درد غیر طبیعی تجربه کردید یا متوجه شدید حلقه فلزی دندان آسیاب بزرگ شل شده است، یا به نظر می‌رسد هدگیر درست عمل نمی‌کند، ممکن است واقعا مشکل پیش آمده باشد بنابراین باید بلافاصله به ارتودنتیست مراجعه کنید.

مراقبت از هدگیر

هدگیر برای این که کارایی مناسبی داشته باشد باید به خوبی مراقبت شود. در این مدت باید به خودی دندان‌های خود و هدگیر را تمیز کنید. همچنین باید یاد بگیرید چگونه هدگیر را درآورده و دوباره بر سر بگذارید. به خاطر داشته باشید هر بار که هدگیر را بر می‌دارید مراقب باشید زواید آن به لب و دهانتان آسیب نزند. هر بار که به ارتودنتیست مراجعه می‌کنید هدگیر را با خود همراه داشته باشید.

هنگام فعالیت‌های ورزشی و بازی‌های برخوردی ، هدگیر را دربیاورید.

ارتودنسی چیست؟

ارتودنسی شاخه ای از دندانپزشکی است که به اصلاح وضعیت دندانها و فک میپردازد. دندانهای کج و نامرتب که به درستی بر روی هم جفت نمیشوند مشکلات زیادی میتوانند ایجاد کنند از جمله این که به درستی تمیز نمیشوند و در نتیجه احتمال از دست دادن دندان به دلیل پوسیدگی و بیماریهای پریودنتال افزایش می یابد. همچنین نامرتب بودن دندانها باعث میشود عضلاتی که در فرایند جویدن فعال هستند، تحت استرس زیادی قرار گرفته و در نتیجه سردرد، سندرم اختلالات مفصل گیجگاهی فکی و درد شانه، گردن و کمر ایجاد شود. دندانهایی که صاف و مرتب نیستند لبخند را نیز نازیبا میکنند.

فواید درمان ارتودنسی عبارت است از سلامت دهان، زیبایی لبخند و صورت و افزایش طول عمر دندانها و لثه ها.

پزشکی که در این زمینه تخصص دارد ارتودنتیست خوانده میشود. ارتودنتیست پس از فارغ التحصیل شدن از دانشکده دندانپزشکی، دو یا چند سال آموزش ویژه در زمینه ارتودنسی می بیند.

از کجا بفهمیم به درمان ارتودنسی نیاز داریم؟

تنها دندانپزشک یا ارتودنتیست میتواند مشخص کند آیا ارتودنسی برایتان مفید است یا خیر. دندانپزشک بر اساس معیارها و ابزارهای تشخیصی میتواند تصمیم بگیرد آیا درمان ارتودنسی برایتان لازم است یا خیر و در صورت لزوم، برنامه درمانی مناسب شما مشخص میکند. این ابزارها و معیارها عبارتند از دریافت سابقه کامل سلامت دهان و دندان و نیز سلامت عمومی بیمار، معاینه بالینی، مدلهای قالب گیری شده از دندانها و تصاویر پرتوی ایکس.

در صورتی که هر یک از مشکلات زیر را داشته باشید، باید تحت درمان ارتودنسی قرار بگیرید:

اوربایت (Overbite): در هنگام بسته بودن دهان و جفت بودن دندانها (که به آن بایت گفته میشود)، دندانهای جلویی فک بالا خیلی جلوتر از دندانهای پایینی قرار میگیرند.

آندربایت (underbite): در هنگام بسته بودن دهان (بایت)، دندانهای پایینی جلوتر از دندانهای بالایی قرار میگیرند (یا دندانهای بالایی عقب تر از دندانهای پایینی قرار دارند)

کراس بایت (Crossbite): در حالت طبیعی هنگام بایت دندانهای بالایی باید کمی جلوتر از دندانهای پایینی قرار داشته باشند اما در کراس بایت دندانهای بالایی جلوتر از دندانهای پایینی قرار نمیگیرند.

اوپن بایت (Openbite): در حالت بایت بین سطح جونده دندانهای جلویی و یا دندانهای کناری فک بالا و پایین فاصله وجود دارد در حالی که دندانهای عقبی بر روی هم جفت شده اند.

انحراف خط میانی دندانها (Misplaced midline): وضعیتی که در آن خط وسط دندانهای جلویی فک بالا با خط وسط دندانهای جلویی فک پایین انطباق ندارد.

فاصله بین دندانها (Spacing): وجود فاصله بین دندانها که به واسطه جای خالی دندان یا بیرون نزدن دندان یا عوامل دیگر ایجاد شده است.

شلوغی و بهم ریختگی (Crowding): به واسطه بیشتر بودن تعداد دندانها نسبت به فضای موجود در دهان، بهم ریختگی در دندانها اتفاق می افتد.

درمان ارتودنسی چگونه تاثیر میگذارد؟

انواع وسایل و ابزارهای ارتودنسی وجود دارد که به طور کلی میتوان آنها را به دو دسته ثابت (fixed) و متحرک یا قابل در آوردن (removable) تفسیم کرد. این ابزارها به حرکت دندانها، نگهداری عضلات و رشد فک کمک میکنند. این ابزارها به طور کلی با ایجاد فشار ملایم به دندانها و فک کار میکنند. شدت مشکل بیمار تعیین کننده رویکرد انتخابی برای درمان می باشد.

ابزارهای ارتودنسی ثابت

 براکت:

متداولترین ابزار ارتودنسی ثابت است که از بند، سیم و براکتها تشکیل میشود. بند در دور دندان به صورت ثابت چسبانده میشوند و به عنوان لنگر (anchor)  برای ابزار ارتودنسی استفاده میشود. براکتها اغلب به سطح جلویی دندان چسبانده میشوند. آرچ وایر یا سیم از براکتها عبور میکند و به بند متصل میشود. سفت کردن آرچ وایر به دندان فشار وارد میکند و به تدریج آن را به موقعیت مورد نظر حرکت میدهد. براکت معمولا هر ماه باید تنظیم شود تا به نتیجه دلخواه دست یابیم. نتیجه ممکن است ظرف چند ماه یا چند سال حاصل شود.

براکتهای امروزی کوچکتر و روشنتر بوده و کمتر از براکتهای قدیمی بخشهای فلزی دارند و در انواع رنگها و طرحها قابل انتخاب هستند. رنگ براکتهای کودکان متفاوت و متنوع است. همچنین براکتهای شفاف نیز برای افرادی که نمیخواهند براکتشان دیده شود وجود دارد.

ابزارهای ثابت ویژه: برخی ابزارهای ثابت برای کنترل مکیدن انکشت یا فشار زبان (tongue thrusting) استفاده میشوند. این ابزارها با چسب مخصوصی به دندانها متصل میشوند. چون استفاده از این ابزارها در هنگام صرف غذا راحت نیست، تنها به عنوان آخرین راه حل مورد استفاده قرار میگیرند.

• فضا نگهدار ثابت: در صورتی که دندان شیری کودک زودتر از موعد بیفتد، یک فضا نگهدار برای حفظ فاصله بین دندانها تا زمان بیرون زدن دندانهای دائمی استفاده میشود. یک بند به دور دندانی که بعد از فضای خالی قرار دارد، متصل میشود و از آن یک سیم به دندانی که در سمت دیگر فضای خالی قرار دارد، کشیده میشود.

ابزارهای ارتودنسی متحرک (قابل در آوردن)

• الاینر: ابزار جایگزین براکتهای مرسوم برای بزرگسالان، الاینرهای پیوسته یا سریالی هستند که به همان شیوه ابزارهای ارتودنسی کار میکنند بدون این که از سیم فلزی و براکت در آنها استفاده شود. امروزه محبوبیت استفاده از الاینر به جای براکت رو به افزایش است. الاینر نامرئی بوده و برای خوردن و مسواک زدن میتوان آن را خارج کرد.

فضا نگهدار متحرک: این ابزار همانند فضا نگهدار ثابت عمل میکند. فضا نگهدار متحرک از اکریلیک ساخته میشود و قالب آن متناسب با فک بیمار بوده و بین دندانهای مورد نظر بخشهای پلاستیکی یا سیمی قرار میگیرد تا فاصله را باز نگه دارد.

وسیع کننده کام: این ابزار برای وسیع و پهن کردن قوس فک بالا استفاده میشود. وسیع کننده کام با سقف دهان بیمار مطابقت دارد و به دندانهای فک بالا متصل میشود. با سفت کردن پیچ وسط این ابزار، فشار به بیرون (کشش در خط میانی کام) ایجاد میشود و این کشش در استخوان کام باعث تولید استخوان در این بخش و وسیع شدن سطح کام در امتداد طولی میشود.

نگهدارنده متحرک: نگهدارنده بر سقف دهان قرار میگیرد تا از جا به جایی مجدد دندانها به موقعیت پیشین جلوگیری نماید. نگهدارنده را میتوان برای جلوگیری از مکیدن انگشت نیز استفاده کرد.

هدگیر: در هدگیر تسمه ای در دور تا دور پشت سر قرار میگیرد و با یک سیم فلزی به جلوی سر و به دهان متصل میشود. هدگیر رشد فک بالا را کند میکند و باعث میشود در حالی که دندانهای جلویی به عقب کشیده میشوند، دندانهای عقبی در جای خود باقی بمانند.

دکتر کیخا - دندان پزشکی هاجر